Nguồn gốc và lịch sử:

Nghề làm tượng ông Táo ở làng Địa Linh có từ lâu đời, không ai biết chính xác từ khi nào. Theo lời kể của người dân, vào thời nhà Nguyễn, vua đã cho xây dựng một xưởng gạch tại làng với tên gọi “Nê ngõa tượng cục”. Sau khi nhận thấy chất lượng đất tốt, vua đã đổi tên làng thành “Địa Linh”. Từ đó, người dân bắt đầu khai thác đất sét để sản xuất tượng ông Táo. Trước đây, làng Sình cũng làm tượng ông Táo nhưng sau đó chuyển sang làm áo ông Táo, chỉ còn làng Địa Linh duy trì nghề này.

Quy trình làm tượng ông Táo:

Quy trình làm tượng ông Táo đòi hỏi sự tỉ mỉ, khéo léo và kiên trì của người thợ. Các công đoạn chính bao gồm:

Chuẩn bị đất sét: Đất sét được chọn lựa kỹ càng, loại bỏ tạp chất như sạn, đá, tạp chất. Đất được nhào nặn kỹ cho đến khi mịn. 

Nặn và in tượng: Đất sét được nén chặt vào khuôn gỗ lim đã được chạm khắc hình ông Táo. Khuôn thường được thay mới sau một thời gian sử dụng.

Phơi khô: Sau khi lấy ra khỏi khuôn, tượng được phơi nắng hoặc dùng quạt để sấy khô.

Nung tượng: Tượng được xếp vào lò nung, thường từ 2.000 - 5.000 tượng mỗi mẻ. Quá trình nung kéo dài từ 2-3 ngày, đòi hỏi người thợ phải canh lửa cẩn thận để tượng không bị vỡ.

Tô màu và trang trí: Tượng sau khi nung được phủ một lớp sơn nền, sau đó được vẽ thêm màu sắc và rắc kim tuyến. Có hai loại tượng là tượng sơn mài và tượng sơn vẽ.

Ý nghĩa văn hóa và tín ngưỡng:

Theo quan niệm dân gian, ngày 23 tháng Chạp là ngày ông Táo về trời để báo cáo với Ngọc Hoàng về những việc xảy ra trong gia đình. Vào ngày này, các gia đình thường làm lễ cúng ông Táo và thay tượng mới để cầu mong sự ấm no, đủ đầy trong năm mới. Tượng ông Táo bằng đất nung là một phần không thể thiếu trong mâm cỗ cúng ông Táo. Việc thay tượng ông Táo mới hàng năm thể hiện lòng thành kính và mong muốn "gửi đi" những điều không may, đón nhận những điều tốt đẹp hơn.

Thực trạng và những khó khăn:

Nghề làm tượng ông Táo ở Địa Linh đang đối mặt với nhiều khó khăn như sự cạnh tranh từ các sản phẩm công nghiệp, sự thay đổi trong thói quen tiêu dùng và lớp trẻ không còn mặn mà với nghề. Thu nhập từ nghề không cao, công việc lại vất vả khiến nhiều người trẻ không muốn theo nghề.

Giá trị và bảo tồn:

Dù gặp nhiều khó khăn, việc giữ gìn nghề làm tượng ông Táo ở làng Địa Linh vẫn mang ý nghĩa quan trọng, không chỉ là bảo tồn một nghề thủ công mà còn là giữ gìn nét đẹp văn hóa truyền thống của người Việt. Mỗi bức tượng ông Táo là một minh chứng cho sự trường tồn của một phong tục đẹp, một nét văn hóa đặc sắc của dân tộc.