Để phản ánh nền văn hóa áo mũ xa xưa này, nhiều tài liệu, ảnh chụp, tranh vẽ đã được thực hiện. Và trong số đó, bộ tranh "Grande Tenue de la Cour d'Annam" của họa sĩ Nguyễn Văn Nhân cũng được đánh giá như một tài liệu quan trọng về cả mặt lịch sử lẫn nghệ thuật.

Kỹ thuật vẽ tranh vô cùng điêu luyện

"Nghệ thuật minh họa áo mũ thời Nguyễn đầu thế kỷ XX" của tác giả Trần Minh Nhựt là công trình nghiên cứu nghệ thuật với trọng tâm là khảo cứu bộ tác phẩm nghệ thuật công phu "Grande Tenue de la Cour d'Annam" (tạm dịch: Đại Lễ phục triều đình An Nam) của họa sĩ Nguyễn Văn Nhân, nhằm giải mã ngôn ngữ tạo hình nghệ thuật đặc trưng, hay sự tác động của nghệ thuật phương Tây trong giai đoạn giao thoa văn hóa Đông - Tây đầu thế kỷ XX. Qua đó, tôn vinh tài năng vẽ tranh điêu luyện của họa sĩ Nguyễn Văn Nhân; củng cố và đánh giá những giá trị nghệ thuật của bộ tranh khi soi chiếu đến trang phục triều Nguyễn, đồng thời đề cao những đóng góp của họa sĩ cho nền mỹ thuật nước nhà.

Bộ tranh "Grande Tenue de la Cour d'Annam" do họa sĩ Nguyễn Văn Nhân vẽ vào tháng 12 năm 1902, dưới triều vua Thành Thái, gồm 54 bức vẽ minh họa bằng màu nước trên giấy khổ 23,1x31,8cm đóng thành một cuốn album, hiện đang thuộc quyền sở hữu của National Gallery Singapore. Sau hơn 120 năm ra đời và lưu lạc, bộ tranh quý minh họa trang phục cung đình Huế đầu thế kỷ XX cũng đã được in ấn đẹp mắt và trang trọng theo đúng nguyên bản từ ảnh chụp kỹ thuật số sắc nét của National Gallery Singapore, trong công trình nghiên cứu của tác giả Trần Minh Nhựt.

Trong công trình này, bằng kinh nghiệm và chuyên môn của mình, tác giả Trần Minh Nhựt - Thạc sĩ chuyên ngành Lý luận và Lịch sử Mỹ thuật đã dành một dung lượng tương đối để tập trung phân tích mỹ thuật học (đường nét, mảng, hình, màu sắc, nhịp điệu) của ngôn ngữ đồ họa trong tạo hình minh họa áo mũ, cũng như diễn giải kỹ càng về nghệ thuật minh họa và cuộc gặp gỡ phong cách tạo hình phương Tây ở khía cạnh khoa học màu sắc và ánh sáng, và tỷ lệ nhân thể, để giúp độc giả hiểu rõ hơn các giá trị (mỹ thuật, lịch sử, văn hóa - xã hội) của bộ tranh "Grande Tenue de la Cour d'Annam" và phần nào cho thấy rõ sự tài hoa, sự điệu nghệ cùng kỹ thuật vẽ tranh vô cùng ấn tượng của họa sĩ.

Theo tác giả Trần Minh Nhựt, bộ tranh mang ba giá trị lớn:

Giá trị mỹ thuật: tranh minh họa đã tạo ra một hệ thống tham chiếu các yếu tố mỹ thuật của trang phục thời Nguyễn, gồm những ý nghĩa tâm linh, đồ án hoa văn trang trí, màu sắc và bố cục. Giá trị lịch sử: việc tái hiện lịch sử trên tranh vẽ có tác dụng phô bày những thứ đẹp đẽ nhất của triều Nguyễn như nghệ thuật tạo tác áo mũ, nghệ thuật thêu thùa, nghệ thuật thư họa, hay các nghi lễ trong hoàng cung. Giá trị văn hóa - xã hội: tác phẩm phản ánh văn hóa mặc và một số khía cạnh phổ quát về triều đình Huế, hay một xã hội An Nam trong thời kỳ đầu tiếp cận nghệ thuật phương Tây.

Như lời chia sẻ của tác giả: "Cuộc đời và sự nghiệp hội họa của họa sĩ Nguyễn Văn Nhân còn rất nhiều điều bí ẩn cần khám phá. Tuy ông không được tôn vinh trên mặt giấy như các nghệ sĩ cùng thời, nhưng trên thực tế, ông đã có đóng góp vô cùng ý nghĩa cho nghệ thuật minh họa Việt Nam nói chung và mỹ thuật Huế nói riêng. Đứng trước thành tựu còn hạn chế về tranh minh họa thời cận - hiện đại, tác phẩm của ông trở thành một mảnh ghép quan trọng mới cho dòng nghệ thuật minh họa Việt Nam đã từng một thời rực rỡ. Phía sau bộ tranh ấy là cả một nền văn hóa áo mũ tuyệt vời".

Trải qua hành trình hơn 120 năm ra đời và lưu lạc xứ người, giá trị của bộ tranh minh họa trang phục cung đình Huế "Grande Tenue de la Cour d'Annam" của họa sĩ Nguyễn Văn Nhân, và những đóng góp của người họa sĩ tài hoa này cho dòng nghệ thuật minh họa Việt Nam, cuối cùng cũng được hậu thế biết đến, được nghiên cứu bài bản và công phu, được thưởng lãm và đặt ở vị trí quan trọng trong lịch sử trang phục Việt Nam.

Hoàn cảnh ra đời và hành trình lưu lạc của bộ tranh

"Tháng 4/2011, TS. Trần Đức Anh Sơn nhận được một bức e-mail từ TS. Pierre Baptiste – quản thủ sưu tập Đông Nam Á của Bảo tàng Quốc gia Guimet về Nghệ thuật châu Á ở Paris (Pháp) – báo tin tại Eric Chaim Kline Bookseller ở Santa Monica (California, Mỹ) đang rao bán bộ tranh vẽ minh họa Lễ phục của vua quan và binh lính nhà Nguyễn mặc trong lễ tế Nam Giao. Bộ tranh được bán với mức giá $35,000.00 tương đương với 722,050,000.00 VND (tính theo tỷ giá đô la năm 2011). Theo TS. Trần Đức Anh Sơn, trên website của Eric Chaim Kline Bookseller, bộ tranh được rao bán có ký hiệu: Book ID: 11638. Tuy nhiên, Trung tâm Bảo tồn Di tích Cố Đô Huế đã không kịp đặt mua các họa phẩm ấy. Được biết, bộ tranh đã được bán cho một người ẩn danh tại Hội chợ sách New York (cuối tháng 4/2011), sau đó bộ tranh được bán lại cho một người khác.

Ngày 3/10/2011, bộ tranh trên được lên sàn đấu giá tại Sotheby's, số hiệu: Lot 595. Khoảng giá ước tính: 240,000.00-380,000.00 HKD, giá gõ búa: 680,000.00 HKD32, tương đương với 1,996,419,013.00 VND, gấp 2,6 lần so với giá bán tại Eric Chaim Kline Bookseller. Trong e-mail phản hồi ngày 27/11/2017, ông Mok Chuan Kim – Giám đốc cao cấp tại văn phòng đại diện của Sotheby's Đông Nam Á – xác nhận bộ tranh được bán ra là sản phẩm gốc, và cũng là sản phẩm duy nhất trên thế giới. Một lần nữa, bộ tranh quý rơi vào tay quý nhân và phía Sotheby's không thể tiết lộ danh tính của người này.

Một thời gian ngắn sau đó (khoảng năm 2012), bộ tranh xuất hiện và được giới thiệu công khai tại National Gallery Singapore (Phòng Trưng bày Quốc gia Singapore)".

Một số hình ảnh về bộ tranh trang phục cung đình Huế của họa sĩ Nguyễn Văn Nhân

Bức Đại Nam Hoàng đế sắc phục tại vị. Tác giả: Nguyễn Văn Nhân. (Ảnh chụp lại)

Bức Phẩm phục Hậu - phi. Tác giả: Nguyễn Văn Nhân

Bức Hoàng thân. Tác giả: Nguyễn Văn Nhân

Bức Đại Nam Hoàng đế tế phục Nam Giao. Tác giả: Nguyễn Văn Nhân

Bức Huyện công. Tác giả: Nguyễn Văn Nhân

Bức Lính thượng trà (phục vụ trà nước)/Lính thượng thiện (phục vụ nấu ăn trong hoàng cung). Tác giả: Nguyễn Văn Nhân

Những phân tích mỹ thuật học (đường nét, mảng, hình, màu sắc, nhịp điệu) của ngôn ngữ đồ họa trong tạo hình minh họa áo mũ, cũng như diễn giải kỹ càng về nghệ thuật minh họa và cuộc gặp gỡ phong cách tạo hình phương Tây ở khía cạnh khoa học màu sắc và ánh sáng, và tỷ lệ nhân thể... của tác giả Trần Minh Nhựt.

Ban Chủ nhiệm Khoa Thiết kế – Nghệ thuật, Trường Đại học Hoa Sen - đánh giá: "Thưởng thức tổng thể bộ tranh Grande Tenue de la Cour d'Annam của họa sĩ Nguyễn Văn Nhân, chúng tôi không khỏi kinh ngạc với sự tài hoa, điệu nghệ, kỹ thuật vẽ tranh vô cùng ấn tượng của họa sĩ. Các loại Lễ phục, Triều phục được miêu tả rất chi tiết, công phu với những nét vẽ uyển chuyển. Trong cuốn sách Nghệ thuật minh họa áo mũ thời Nguyễn đầu thế kỷ XX – Khảo cứu từ bộ tranh Grande Tenue de la Cour d'Annam của Nguyễn Văn Nhân, tác giả Trần Minh Nhựt đã khéo léo khai thác các giá trị hình thức và phương pháp tạo hình hội họa của họa sĩ Nguyễn Văn Nhân. Nghiên cứu về nghệ thuật minh họa áo mũ, tác giả thực hiện theo hướng tiếp cận lý thuyết mỹ thuật nhằm đưa ra các luận điểm khoa học có cơ sở rõ ràng, thực tiễn. Đồng thời, những bức ảnh chụp bộ tranh gốc là một tài sản quý giá cho công trình này, mà theo chúng tôi, đây là một công trình đáng tự hào. Sau 120 năm ra đời và lưu lạc, bộ tranh minh họa trang phục cung đình Huế được vẽ bởi một họa sĩ người Việt, nay cũng được nghiên cứu bởi một học giả người Việt. Trên nguyên lý thị giác, tác giả đã phân tích rất cụ thể về cách thức minh họa của họa sĩ Nguyễn Văn Nhân, đồng thời anh cũng đã chứng minh những nét tương đồng trong phong cách vẽ tranh của họa sĩ cùng với hội họa Tây phương".