Theo thông tin từ Trung tâm Bảo tồn Di tích Cố đô Huế – đơn vị được giao làm chủ đầu tư, dự án bảo tồn và tôn tạo di tích Quốc Tử Giám đã hoàn tất khâu chuẩn bị, dự kiến sẽ chính thức khởi công vào tháng 11 năm nay. Đây là dự án được UBND TP. Huế phê duyệt với tổng mức đầu tư hơn 108 tỷ đồng, thể hiện sự quan tâm đặc biệt của chính quyền đối với một trong những di tích quan trọng bậc nhất trong hệ thống giáo dục triều Nguyễn.

Phương án tu bổ công trình chính của di tích Quốc Tử Giám là Di Luân Đường từ tu bổ cục bộ sang tu bổ tổng thể (hạ giải công trình)

Trước khi dự án được thông qua, toàn bộ cơ sở vật chất tại đây từng là trụ sở của Bảo tàng Lịch sử Huế. Sau khi Bảo tàng di dời về cơ sở mới tại số 268 Điện Biên Phủ, khuôn viên Quốc Tử Giám đã được bàn giao đầy đủ cho Trung tâm Bảo tồn Di tích Cố đô Huế từ đầu năm 2025. Đây là tiền đề quan trọng để tiến hành các thủ tục pháp lý, khảo sát, kiểm định hiện trạng cũng như lập phương án trùng tu.

Kết quả kiểm định từ Sở Xây dựng TP. Huế cho thấy, tòa Di Luân Đường – công trình trung tâm của Quốc Tử Giám – hiện thuộc diện công trình nguy hiểm cấp C, nhiều cấu kiện đã xuống cấp nghiêm trọng, mất an toàn trong sử dụng. Đặc biệt, dãy nhà học bên trái Di Luân Đường – nơi xưa kia các giám sinh triều Nguyễn từng học tập – bị hư hỏng nặng sau sự cố hỏa hoạn năm 2022, khiến tình trạng càng trở nên đáng báo động.

Bên trong tầng 1 của Di Luân Đường

Nội thất tầng 2 của Di Luân Đường còn khá nguyên vẹn gian thờ ở chính giữa

Học Tả bị cháy lớn vào năm 2022

Với hiện trạng đó, Sở Xây dựng kiến nghị cần hạ giải toàn bộ Di Luân Đường để phục hồi, gia cố kết cấu, nâng cấp khả năng chịu lực. Không chỉ riêng công trình trung tâm, các hạng mục khác như Học tả – Học hữu, Giám Sinh tả – Giám Sinh hữu và Nhà Trù cũng nằm trong kế hoạch hạ giải, phục hồi đồng bộ. Khu vực sân nền, đường đi dạo, cây xanh xung quanh sẽ được chỉnh trang, tu sửa, đồng thời giữ lại những cây cổ thụ còn sinh trưởng tốt.

Để đảm bảo cho việc khai thác lâu dài, dự án còn đầu tư hạ tầng kỹ thuật đi kèm, bao gồm hệ thống cấp thoát nước, chiếu sáng, camera an ninh, phòng cháy chữa cháy, bãi đỗ xe… Đây là bước chuẩn bị cần thiết nhằm đáp ứng cả hai mục tiêu: bảo tồn giá trị di sản và phát huy phục vụ cộng đồng.

Nếu Hà Nội từng tự hào với Quốc Tử Giám – Văn Miếu từ thế kỷ XI, thì Huế cũng có một Quốc Tử Giám gắn liền với triều đại nhà Nguyễn. Sau khi thống nhất đất nước và chọn Huế làm kinh đô, vua Gia Long đã cho xây dựng Quốc Tử Giám thứ hai của đất nước.

Ban đầu, ngôi trường được đặt tại khu Văn Thánh (phường Kim Long, nay là Văn Võ Miếu). Tuy nhiên, do vị trí này khá xa trung tâm kinh thành nên đến năm 1908, triều đình đã quyết định dời về bên trái Đại Nội, nơi tọa lạc hiện nay.

Quốc Tử Giám ở Huế được xem là trường đại học duy nhất dưới thời Nguyễn, đào tạo tầng lớp trí thức phục vụ triều đình và đất nước. Đối tượng theo học nơi đây rất đa dạng: từ Tôn sinh (con em Hoàng tộc), Ấm sinh (con cháu các đại thần), cho đến học sinh ưu tú khắp cả nước, bao gồm cả những tú tài, cử nhân đã đỗ kỳ thi Hương. Điều này phản ánh chính sách trọng dụng hiền tài, mở rộng cánh cửa giáo dục của triều đình nhà Nguyễn.

Học Hữu còn giữ lại khá đầy đủ kiến trúc. bị sập hệ thống mái qua thời gian

Khu nhà của giám sinh ngày xưa ở trọ học

Không chỉ đơn thuần là nơi học tập, Quốc Tử Giám còn là không gian giao thoa của tri thức, văn hóa, nơi nhiều danh sĩ đã từng bước ra, để lại dấu ấn trong lịch sử khoa cử nước nhà. Những tòa nhà như Di Luân Đường, Học tả, Học hữu, Giám sinh tả, Giám sinh hữu… không chỉ mang giá trị kiến trúc, mà còn là chứng tích cho một nền giáo dục từng hưng thịnh.

Trải qua thời gian dài sử dụng với nhiều chức năng khác nhau, Quốc Tử Giám Huế hiện rơi vào tình trạng xuống cấp nghiêm trọng. Trong nhiều năm, công trình này được sử dụng làm trụ sở Bảo tàng Lịch sử Huế, khiến công năng gốc của di tích phần nào bị mai một.

Với dự án trùng tu lần này, Trung tâm Bảo tồn Di tích Cố đô Huế xác định mục tiêu kép: vừa khôi phục không gian kiến trúc nguyên bản, vừa tạo dựng công năng mới để phát huy giá trị bền vững. Theo đó, sau khi hoàn thành, Quốc Tử Giám triều Nguyễn sẽ được chuyển đổi thành Bảo tàng Giáo dục Khoa cử – một ý tưởng đầy tính nhân văn và giáo dục.

Không gian mới sẽ trưng bày các tư liệu, hiện vật, hình ảnh liên quan đến lịch sử giáo dục, khoa cử Việt Nam nói chung và triều Nguyễn nói riêng. Qua đó, du khách, đặc biệt là thế hệ trẻ, sẽ có cơ hội tìm hiểu về truyền thống hiếu học, tinh thần trọng dụng hiền tài của cha ông. Đây cũng sẽ là điểm đến văn hóa – du lịch độc đáo, góp phần lan tỏa giá trị lịch sử, giáo dục trong cộng đồng.

Bảo tàng Giáo dục Khoa cử không chỉ là nơi lưu giữ kỷ niệm về một “ngôi trường muôn đời”, mà còn là lời nhắc nhở về trách nhiệm kế thừa, phát huy truyền thống học tập, sáng tạo, cống hiến cho xã hội.

Việc trùng tu và tôn tạo Quốc Tử Giám ở Huế không chỉ nhằm khôi phục một công trình kiến trúc, mà còn mang nhiều ý nghĩa sâu xa. Trước hết, đây là hành động bảo tồn một di sản văn hóa quan trọng, gắn với lịch sử giáo dục Việt Nam. Kế đến, dự án còn góp phần làm phong phú thêm hệ thống điểm đến di sản của Huế – thành phố vốn được UNESCO công nhận là Di sản Văn hóa Thế giới.

Bậc thềm của Di Luân Đường in dấu thời gian

Đặc biệt, trong bối cảnh Huế đang định vị mình là “thành phố Festival”, “thành phố di sản”, “thành phố giáo dục và sáng tạo”, thì việc khôi phục Quốc Tử Giám và đưa vào khai thác như một bảo tàng chuyên đề sẽ tạo thêm điểm nhấn độc đáo. Không gian này không chỉ hấp dẫn du khách, mà còn có khả năng truyền cảm hứng mạnh mẽ cho thế hệ trẻ về tinh thần hiếu học, lòng tự hào dân tộc.

Dự án cũng thể hiện sự vào cuộc của nhiều cơ quan chuyên môn: từ khảo sát thực địa, kiểm định hiện trạng, sưu tầm tài liệu đến tham vấn ý kiến các chuyên gia, nhà nghiên cứu. Đây là minh chứng cho sự nghiêm túc, khoa học trong công tác bảo tồn, tránh lặp lại tình trạng “trùng tu sai lệch” từng gây nhiều tranh luận trước đây.

Khi dự án hoàn thành, Huế sẽ có thêm một công trình mang tính biểu tượng, bổ sung vào chuỗi các điểm đến gắn với di sản triều Nguyễn như Hoàng thành, Văn Miếu, Văn Thánh, Võ Miếu… Bảo tàng Giáo dục Khoa cử hứa hẹn trở thành nơi tổ chức các hoạt động giáo dục, hội thảo khoa học, triển lãm chuyên đề, qua đó biến di tích thành không gian sống động, có sức lan tỏa.

Bia Thị Học được dựng năm 1854, khắc bài văn và 14 chương thơ của vua Tự Đức với nội dung đề cao, khuyến khích sự học để thành người có ích cho xã hội, khuyên răn các tiến sĩ tương lai đang học tập tại trường Quốc Tử Giám phải biết siêng năng, khổ luyện để thành tài, không nên ham chuộng công danh, lợi lộc mà phải hướng đến mục đích cuối cùng của việc học là lập đức, lập công và lập ngôn.

Người dân và du khách cũng sẽ được tiếp cận với di sản theo cách mới mẻ, gần gũi hơn: không chỉ chiêm ngưỡng kiến trúc cổ, mà còn được tham gia hành trình tìm hiểu về truyền thống khoa bảng của cha ông. Điều này góp phần kết nối di sản với đời sống đương đại, biến Quốc Tử Giám từ một công trình bị lãng quên thành “ngôi trường sống mãi trong lòng dân tộc”

Hơn một thế kỷ trước, Quốc Tử Giám ở Huế từng là nơi đào tạo nhân tài cho đất nước. Hơn một thế kỷ sau, công trình ấy lại đứng trước cơ hội được hồi sinh với diện mạo mới – Bảo tàng Giáo dục Khoa cử. Đây không chỉ là sự trở lại của một di tích, mà còn là sự trở lại của một tinh thần: tinh thần học tập, sáng tạo, cống hiến vì tương lai.

 Di Luân Đường - công trình kiến trúc quan trọng bên trong di tích Quốc Tử Giám

Với sự quan tâm của chính quyền, sự đồng thuận của cộng đồng và tâm huyết của giới nghiên cứu, kỳ vọng rằng Quốc Tử Giám Huế sẽ sớm trở thành điểm sáng trong bức tranh di sản cố đô – nơi quá khứ và hiện tại gặp nhau, để cùng hướng đến tương lai.