Lăng Gia Long, hay còn gọi là Thiên Thọ lăng, là nơi an nghỉ của vua Gia Long - vị vua đầu tiên của triều Nguyễn. Lăng mộ nằm sâu trong vùng núi Thiên Thọ, cách trung tâm thành phố Huế khoảng 16km về phía tây nam, thuộc địa phận phường Long Hồ, quận Phú Xuân, thành phố Huế. Lăng không chỉ là một công trình lăng tẩm cổ kính mà còn là một bức tranh hài hòa giữa thiên nhiên và kiến trúc, mang đến vẻ đẹp hùng vĩ và tĩnh lặng.

Lăng Gia Long được xây dựng vào năm 1814, thể hiện rõ phong cách kiến trúc giản dị nhưng không kém phần uy nghiêm. Không giống như những lăng tẩm khác trong quần thể lăng vua nhà Nguyễn, lăng Gia Long không có quá nhiều công trình cầu kỳ mà thay vào đó là sự kết hợp hài hòa giữa các yếu tố tự nhiên và nhân tạo.

Góc nhìn về khu lăng của Thuận Thiên Cao hoàng hậu Trần Thị Đang - mẹ của vua Minh Mạng - bên trong quần thể lăng Gia Long

Thực ra, lăng Gia Long Huế là một quần thể nhiều công trình lăng tẩm khác nhau trong hoàng quyến. Đây được cho có vị trí phong thủy đẹp nhất trong số những lăng mộ đẹp nhất ở Huế. Gia Long nổi tiếng là vị vua uy nghi, mạnh mẽ. Thế nhưng ít ai biết được ông lại rất chung thủy khi có mối tình vô cùng sắt son với Thừa Thiên Cao Hoàng Hậu - ái nữ của Tể tướng Tống Phước Khuông. Bà vốn là một người con gái xinh đẹp, nhẹ nhàng, lễ nghĩa. Năm 18 tuổi, bà nhập cung và trở thành Nguyên Phi, đồng hành cùng vua Gia Long vượt qua nhiều thăng trầm. Tận hưởng những tháng ngày mặn nồng bên nhau.

Theo sách Đại Nam thực lục của Quốc sử quán triều Nguyễn, năm 1814 vua Gia Long cho xây dựng lăng Thiên Thọ để an táng chánh phi Thừa Thiên Cao hoàng hậu Tống Thị Lan vừa qua đời. Khi ấy vua cùng các đại thần bàn bạc và muốn phỏng theo lễ hợp lăng (táng hai vợ chồng vào cùng một lăng, cũng gọi là song táng) của người xưa. Vua Gia Long sai Tống Phước Lương và Phạm Như Đăng lãnh chức Sơn lăng sứ, cùng Lê Duy Thanh (con trai danh sĩ Lê Quý Đôn) đi khảo sát các núi.

Toàn cảnh lăng vua Gia Long nhìn từ trên cao

Qua bảy lần bói, chỉ có núi Thọ Sơn là tốt. Khi vua đến xem, thấy thế đất vượng khí tụ hội, các núi xung quanh như chầu vào, các quan đại thần đều cho rằng đây là đất tốt muôn đời, vì thế quyết định xây dựng lăng tại đây.

Đến tháng 02/1820, vua Gia Long băng hà. Đại Nam thực lục chép rằng, đến mùa hạ năm 1820, vua Minh Mạng cùng quần thần đã an táng thi hài vua Gia Long tại lăng Thiên Thọ, bên cạnh Thừa Thiên Cao hoàng hậu Tống Thị Lan. Khi đến thăm lăng Gia Long, nhiều du khách không khỏi ngỡ ngàng trước sự đơn giản của phần mộ vị vua "sáng lập" triều Nguyễn và người vợ tào khang của mình. Hai ngôi mộ nằm cạnh nhau mà không có sự phân biệt về kích thước hay kiểu dáng.

Theo lời của người bảo vệ tại lăng, từ bên ngoài đi vào, phần mộ của vua Gia Long nằm bên tay phải, còn mộ của hoàng hậu nằm bên tay trái. Chính sự đặc biệt này khiến lăng Gia Long trở thành một địa điểm thu hút du khách khi đến Huế.

Từ giai đoạn đầu cho đến khi kết thúc, khu vực này đã phát triển thành một khu lăng mộ rộng lớn tới 11.234,40m. Trong quần thể lăng Gia Long Huế bao gồm những lăng sau:

♦ Lăng Quang Hưng: Nơi chôn cất bà Thái Tông Hiếu Triết Hoàng Hậu. Đây là thân mẫu của chúa Nguyễn Phúc Thái và vợ thứ hai của chúa Hiền Vương Nguyễn Phúc Tần.

♦ Lăng Vĩnh Mậu: Nơi chôn cất bà Anh Tông Hiếu Nghĩa Hoàng Hậu - vợ Chúa Nghĩa Vương Nguyễn Phúc Thái.

♦ Lăng Trường Phong: Nơi an nghỉ của Túc Tông Hiếu Ninh Hoàng đế Nguyễn Phúc Thụ.

♦ Lăng Thoại Thánh: Nơi an nghỉ của bà Hưng Tổ Hiếu Khương Hoàng hậu - vợ thứ hai của Nguyễn Phúc Côn. Đồng thời bà chính là thân mẫu của Vua Gia Long.

♦ Lăng Hoàng Cô: Công trình này cũng nằm trong quần thể lăng Gia Long Huế, là lăng mộ của chị ruột Vua Gia Long - Thái Trưởng Công chúa Long Thành.

♦ Lăng Thiên Thọ: Đây là công trình chính vì là nơi an nghỉ của Vua Gia Long và vợ ông.

♦ Lăng Thiên Thọ Hữu của vợ thứ hai của Vua Gia Long và mẹ Vua Minh Mạng -  bà Thuận Thiên Cao Hoàng hậu.

Trải qua nhiều biến cố, quần thể lăng vua Gia Long bị hư hỏng, gỗ mục nát ở một số vị trí như lăng Thoại Thánh, nơi yên nghỉ của bà Hiếu Khương Hoàng hậu (mẹ vua Gia Long); lăng Hoàng Cô của Thái trưởng công chúa Long Thành (chị vua Gia Long); lăng Thiên Thọ Hữu của Thuận Thiên Cao Hoàng hậu (vợ vua Gia Long); điện Minh Thành nơi thờ tự vua Gia Long.

Năm 2020, Trung tâm Bảo tồn Di tích cố đô Huế bắt đầu tu bổ quần thể di tích lăng vua Gia Long với kinh phí hơn 40 tỷ đồng. Với các hạng mục trùng tu vừa hoàn thành, vé tham quan tăng từ 50.000 lên 150.000 đồng do tăng quy mô, giá trị của điểm di tích.

Đến với lăng Gia Long, du khách sẽ cảm nhận được sự yên bình nhờ không khí trong lành, cây cối xanh tươi và những con đường chạy dọc quanh những ngọn đồi phủ đầy cỏ xanh. Vào những ngày nắng, những ngọn đồi thông reo rì rào mang lại cảm giác sảng khoái và thư thái,

Uyển Nhi với bạn thuê xe đạp rồi cùng nhau dạo quanh những con đường xanh mát trong khu vực lăng để chụp ảnh. "Không khí ở đây thật yên bình và trong lành. Đây không chỉ đơn thuần là một khu lăng mộ mà còn là một công trình kiến trúc xanh tuyệt đẹp với những ngọn đồi xanh tươi, những hàng thông cao vút. Ở đâu cũng có thể chụp được những bức ảnh tuyệt đẹp!" - Nhi chia sẻ.