Lịch sử và Cấu trúc

Mặc dù mang tên gọi Chín Hầm, nhưng thực tế khu vực này chỉ bao gồm tám hầm và một căn nhà gác. Khu vực này ban đầu là kho tàng vật liệu vũ khí chiến tranh được quân đội Pháp xây dựng từ năm 1941. Đến năm 1945, sau sự kiện Nhật đảo chính Pháp, quân Pháp đã lấy toàn bộ vũ khí và các hầm bị bỏ trống.

Đến đầu thập niên 1950, dưới thời chính quyền Ngô Đình Diệm, Ngô Đình Cẩn (em trai Ngô Đình Diệm) đã cải tạo và sử dụng khu vực này. Chín Hầm trở thành một hệ thống nhà giam bí mật nằm trong khuôn viên Dinh trại Phượng Hoàng – một khu quân sự của chế độ Sài Gòn lúc bấy giờ. Từ năm 1954, Chín Hầm gắn liền với những tội ác man rợ mà gia đình họ Ngô đã gây ra đối với những người Việt Nam yêu nước và các chiến sĩ cách mạng mà chúng coi là tội phạm nguy hiểm. Đây là một kiểu nhà tù đặc biệt, điển hình của chế độ gia đình trị Ngô Đình Diệm ở miền Trung.

Các hầm giam tại đây được đúc bằng bê tông cốt thép cực kỳ kiên cố theo lối bán quân sự, nửa chìm nửa nổi. Chúng được thiết kế hoàn toàn thiếu ánh sáng và thông khí, nhằm mục đích tra tấn tinh thần và thể xác những người bị giam giữ. Các hầm được phân bố trên 2/3 quả đồi, với cửa hầm hướng về phía chân đồi. Trừ hầm số 1 chìm sâu xuống lòng đất, các hầm khác đều nổi lên mặt đất từ 1/3 đến 2/3 chiều cao.

Địa Ngục Trần Gian: Hầm Số 8

Chín Hầm là trung tâm giam giữ các cán bộ chiến sĩ cách mạng bị bắt về từ nhiều nơi trên cả nước. Ngoài ra, nơi đây còn giam giữ những người trong các tổ chức chính trị đối lập và những người tham gia các cuộc đấu tranh biểu tình như học sinh, sinh viên, tiểu thương, cũng như tội phạm hình sự của các tôn giáo (chủ yếu là Phật giáo).

Đặc biệt, hầm số 8 là căn hầm điển hình nhất trong hệ thống, được gọi là "Địa ngục trần gian". Hầm số 8 được Ngô Đình Cẩn cải tạo thành những ô xà lim kiểu chuồng cọp. Hầm có diện tích 72,88m2 và được chia thành 20 ô xà lim biệt giam.

Bên trong, không gian tối tăm, lạnh lẽo, ẩm thấp và ngột ngạt đến rợn người. Mỗi xà lim chỉ đủ để một người co mình ngồi xuống, không thể đứng thẳng hay duỗi chân. Ánh sáng duy nhất len lỏi vào là một lỗ thông khí nhỏ phía trên cao. Tù nhân phải chịu đựng các hình thức tra tấn dã man, bao gồm cùm chân tay, bỏ đói, đánh đập, tra điện, hay bị đóng người lên tường. Điều kiện vệ sinh cực kỳ tồi tệ, căn hầm luôn tràn ngập mùi hôi thối từ xác chuột, nước ứ đọng, máu mủ từ vết thương và phân người. Thậm chí, thức ăn cũng là một cách hành hạ, thường là cơm nguội, cơm hẩm, trộn đất, dầu hỏa, hoặc đáng sợ nhất là cơm trộn muối kéo dài hàng tuần.

Mặc dù bị đọa đày giữa sự sống và cái chết kề cận, tinh thần kiên cường, lòng trung thành với lý tưởng cách mạng của các chiến sĩ vẫn tỏa sáng rực rỡ trong bóng tối. Một ví dụ tiêu biểu là đồng chí Nguyễn Đình Quảng (Nguyễn Minh Vân) – người sống sót sau vụ đảo chính tháng 11/1963, đã sáng tác và học thuộc lòng 3.000 câu thơ, sau này được tập hợp thành tập thơ mang tựa đề “Sống trong mồ”.

Giá trị Di tích Lịch sử Văn hóa Cấp Quốc gia

Sau ngày đất nước thống nhất năm 1975, khu vực này được bàn giao cho chính quyền cách mạng. Vào năm 1993, Chín Hầm chính thức được Nhà nước Việt Nam công nhận là Di tích Lịch sử cấp quốc gia. Cụ thể, ngày 26/02/1993, di tích này được công nhận với tên gọi "Di tích lịch sử lưu niệm tội ác khu vực Chín Hầm và nhà Ngô Đình Cẩn".

Những năm gần đây, di tích đã được trùng tu, tôn tạo với nhiều hạng mục được bảo tồn nguyên trạng. Chín Hầm không chỉ là một nơi chốn mà là một lát cắt sâu sắc của lịch sử, được khôi phục để ghi nhớ. Ngày nay, Chín Hầm trở thành một "Địa chỉ đỏ" quan trọng về giáo dục lòng yêu nước và truyền thống cách mạng, mở cửa tự do cho nhân dân và du khách tham quan, học tập.